PARALELNA HISTORIA POLSKI I WĘGIER

"Polak, Węgier - dwa bratanki i do szabli i do szklanki". Wydawać by się mogło, że nic bardziej fałszywego niż ten dwuwiersz: Odmienne jest położenie geograficzne: nizina panońska opiera się o łuk Karpat podczas gdy ziemie polskie otwarte są na wschód i zachód; Polacy to Słowianie podczas gdy ugrofiński język Madziarów nie ma żadnego pobratymstwa z jakimkolwiek językiem indoeuropejskim. A jednak istniał przez tysiąclecie zadziwijający paralelizm w historii naszych obu omawianych narodów.

Geneza: Oba państwa kształtowały się w drugiej połowie X wieku (Węgry nieco wcześniej) jako monarchie dynastii Piastów czy Arpadów. Pierwszym koronowanym królem Węgier był święty Stefan I - koronacja w 1000 r. - a Polski Bolesław Chrobry - koronacja 1024 r.

Struktura społeczeństwa: w obu krajach decydowała szlachta aż po wiek XIX. Szlachta była w Polsce polska ale chłopi byli - oprócz etnograficznie polskich ziem, także ukraińscy, białoruscy czy litewscy. Podobnie na Węgrzech ludność chłopska to - oprócz Madziarów - także Słowacy, Rumuni czy Chorwaci. W obu krajach w miastach począwszy od schyłku XII w. dominował element niemiecki, który spolszczył się (lub zmadziaryzował) gdzieś w wieku XVI. W obu krajach dużą rolę odgrywali Żydzi (aczkolwiek w Polsce chyba większą).

Podział czy rozpad jedności : Oba kraje wprawdzie z odmiennych nieco przyczyn i nie dokłdnie wtym samym czasie uległy podziałowi na trzy części, których sytuacja polityczna i gospodarcza różnił się od innych.

Ostatnie 200 lat: Epoka napoleońska - Polacy mają Księstwo Warszawskie świeżo (w 1809r. ) powiększone o ziemie trzeciego zaboru austriackiego (Kraków) i nadzieję, że po wojnie z Rosją powróci zjednoczona Polska. Węgrzy są w austriackiej niewoli. Klęska Napoleona oznacza koniec polskich marzeń ale Kongres Wiedeński decyduje o przywóceniu nazwy "Królestwo Polskie" ale z carem jako królem. W piętnaście lat później wybucha niepotrzebny bunt żołnierzy (tzw. powstanie listopadowe). Przegrana wojna z Rosją oznacza koniec polskich swobód pod zaborem rosyjskim. Zwycięzca (niestety z pochodzenia Polak) marszałek Paskiewicz wprowadza terror. Mija 17 lat. Przychodzi tzw. Wiosna Ludów (1848-1849). Dotyczy całej Europy ale najostrzejsze walki są na Węgrzech, które chcą niepodległości od Austrii. Węgrom pomagają też Polacy (generał Bem). Klęskę zadaje Węgrom wezwany przez Austriaków ten sam marszałek rosyjski Iwan Paskiewicz. Oba narody są w niewoli. Ale już w 1867r. po klęsce w wojnie z Prusami Austria przekształca się w dualistyczne i dość liberalne Austro-Węgry. Węgrzy otzrzymują włsciwie wszystko prócz polityki zagranicznej. Przekształcenie monarchii dotyczy też Galicji - ziem polskich zagarnięych przez Austrię jeszcze w 1772r. (pierwszy rozbiór.) Z wyjąkiem wojska i koronacji Polacy galicyjscy otrzymują autonomię ze stolicą w Lwowie. Reszta Polski pozostaje pod zaborami rosyjskim i pruskim. Taki stan utrzymuje się do I wojny światowej.

Austro-Węgry przegrywają wojnę. Podpisany w Trianon traktat pokojowy zabiera Węgrom dwie trzecie ich terytorium na rzecz (Czecho) Słowacji, Rumunii i Jugosławii. Natomiast Polska właśnie odzyskuje niepodległość. Oba kraje są sojusznikami. W 1938r. powstaje wspólna granica (Wymuszonona Czechosłacji oddanie Węgrom Ukrainy Zakarpackiej). Polska w 1939r. zostaje podzielona między III Rzeszę i ZSRR. Rząd węgierski jest sojusznikiem Niemiec. Na krótko Węgry odzyskują część strat terytorialnych) ale społeczeństwo udziela Polakom wsparcia. W 1945r. oba kraje zostały podporząkowane ZSRR. I w obu wybuchał protesty w 1956r. Polakom udało się częściowo złagodzić reżim komunistyczny: zezwolono na ograniczone wyjazdy zagraniczne, swobodę religijną, likwidację kołchozów itd. Węgierskie powstanie został krwawo stłumione. Jedynie Polska - obok Jugosłwii) udzieliła Węgrom żczliwego wsparcia. Oba kraje odzyskały pełną niepodległość w 1989r.

Traktat podpisany w Trianon w 1920r. jest po dzień dzisiejszy uważny za najwięszą traumę w historii kraju (porównywalną z dostrzeganiem przez Polaków decyzji jałtańskiej z 1945r. ) Na dalszych miejscach - wedłg przeprowadzonych badań - znajdują się : klęka poniesiona w październiku 1956 (dla Polaków to był umiarkowany ale jednak sukces), holokaust (wymordowanie żydów węgierskich przez Niemców w 1944r. ) i klęska pod Mohaczem w 1526r. gdy mły król Ludwik Jagiellończyk (bratanek Zygmunta I króla Polski) zginął w walce z Turkami, którzy w nastęnych latach opanowali większość ziem węgierskich. Na dalszych miejscach wymienia: rządy tzw. Strzałokrzyżwców czyli faszystów węierskich w latach XX w. zagłdę Armii Honwedów walczącej po stronie niemieckiej nad Donem w 1943r., klęskę powstania "Wiosny Ludów" pod Vilagosz w 1949r. (wóczas Polacy wpomagali Węgrów walczących przeciwko Austrii) deportacje do Gułgu w 1945r. A także tzw. "Węgierską Republikę Rad" w 1919r. I z czasów średnowiecznych (1241r. ) najazd mongolski. To ta sama wojna, w której Polacy z Tatarami w bitwie pod Legnicą, w której zginął książę Henryk Pobożny syn świętej Jadwigi śląskiej. Polacy też mieli bardzo niestety liczne dziejowe traumy ale - jak dotąd - nie badano opinii naszego narodu na ten temat.